عکس | سوگ محرمی ایرانیان پرشورتر می‌شود

برخی از این آیین‌ها به منطقه و شهر یا حتی آبادی خاصی محدود می‌شود و بسیاری هم پا را از یک منطقه بیرون گذاشته و فراگیری بیشتری را شامل می‌شوند.

به‌طور مثال آیین‌ های گل‌ مالی یا چهل‌ منبر گرچه در چند شهر و آبادی لرستان اجرا می‌شود اما محصور و مخصوص هموطنان لر در استان لرستان است.

در مقابل آیینی مثل نخل‌ گردانی در بیشتر مناطق کشور اجرا می‌شود که بارزترین این مراسم مربوط به استان یزد و شهرهایی چون یزد و تفت و روستای تاریخی ابیانه در اصفهان است.

عمر برخی از این آیین‌ها به دوران صفویه برمی‌گردد و برخی هم ریشه در آیین و رسوم سوگواری ایرانیان باستان دارد.

گل‌ مالی لرستانی‌ ها؛ خاکی‌ ترین آیین عاشورایی جهان

در این آیین که از رسوم سنتی مردم لرستان به‌ویژه خرم‌آباد است، مرد و زن و پیر و جوان طبق سنت دیرینه‌ای که در سوگواری‌های عزیزان خود دارند و سروصورت خود را خاک و گلی می‌کنند، برای فرزند پیامبر خدا هم گل بر سر‌و‌صورت می‌ریزند.

این آیین اما بسیار باشکوه‌تر برگزار می‌شود، به این ترتیب که همزمان با عصر تاسوعا حوضچه‌های بزرگی آماده کرده و خاک رس در آن ریخته و دورادور آن گلاب پاشیده و شمع روشن می‌کنند.

صبح روز عاشورا، پیش از طلوع آفتاب، خاک رس را با گلاب‌ها مخلوط کرده و گلی نرم و یکدست درست می‌کنند. سپس عزاداران مشکی‌پوش یکی‌یکی در این حوضچه‌ها غلتیده و سر و صورت خود را با گل می‌پوشانند.

بعد به دور آتشی که از قبل آماده کرده‌ اند، می‌ایستند تا از سرما حفظ شوند. زنان، سالمندان و کودکان هم که امکان غوطه‌ور شدن در حوض گل را ندارند، هر یک کاسه‌ای گل برداشته و بر سر و صورت و شانه خود می‌مالند. این جمع سپس شروع به عزاداری و سینه‌زنی می‌کنند.

نخل‌گردانی؛ تشییع باستانی شهید شهیدان

نخل‌ گردانی یکی از میراث معنوی و ناملموس ایران‌زمین است که پهنه‌ای به گستردگی شمال تا جنوب و شرق تا غرب ایران را می‌گیرد و در استان‌هایی چون یزد و اصفهان و خراسان پررنگ‌تر است.

در این آیین پیکر نمادین سید‌الشهدا روی تابوتی (نخلی) تشییع می‌شود. براساس روایات اساطیری و برخی دیوارنگاره‌ها، این نوع تشییع یک شهید بزرگ در فرهنگ ایران پیشینه درازی دارد.

از آیین سوگواری مرگ سیاوش، قهرمان اسطوره‌ای ایران گرفته تا نخستین سده‌های اسلامی همه ساله توسط مردم ماوراء‌النهر و حمل محمل وی با نوحه‌خوانی و سینه‌کوبان اجرا می‌شد.

مسلمانان هم در برخی از سرزمین‌های اسلامی مانند مصر، شام، یمن، عراق و ایران، رسم محمل‌آرایی و محمل‌گردانی در شهر را داشته‌اند. نخل‌گردانی درمیان مسیحیان نیز از دیرباز در روز عید موسوم به «سعانین» در سالروز ورود پیروزمندانه حضرت مسیح(ع) و جمعی از حواریون به بیت‌المقدس برگزار می‌شد.

پس از وقوع مصیبت کربلا، این آیین با ترکیب ملی و اسلامی کم‌کم در سوگ سیدالشهدا در مناطق مختلف ایران به اجرا درآمد.

اصلی‌ترین مراکز برگزاری این آیین باشکوه دینی در شهرها و آبادی‌های اطراف کویر مرکز ایران به چشم می‌خورد. از شهرها و مناطق جنوب خراسان رضوی گرفته تا سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور، بیابانک، زواره، اردستان، نائین و... .

در بین این مناطق، بیشترین و شاخص‌ترین نخل‌ها در استان یزد، متمرکز است. بزرگ‌ترین نخل استان یزد، هم‌اکنون در شهرستان «تفت» قرار دارد و هر سال در روز عاشورا جمعیتی بسیار در این مراسم شرکت می‌کنند و صدها نفر مردم قوی‌هیکل این سنبل عظیم را بر دوش می‌کشند و گرد میدان نخل به حرکت در می‌آورند. کامل‌ترین نخل‌گردانی به لحاظ ساختار و آداب هم متعلق به شهر یزد است.

نخل این منطقه دارای دو جبهه پیشین و پسین بوده و به شکل درخت سرو تنومندی خودنمایی می‌کند. درخت سرو برای اقوام اولیه ایرانی نشانه خداوند بوده است یا آن را نشانه اهورا مزدا می‌دانستند و همچنین نماد برکت و فراوانی، مقابله با حوادث و مشخصه مرگ نیز بوده است.